Những năm qua, Yên Bái đặc biệt chú trọng phát triển kinh tế lâm nghiệp. Các địa phương đã sớm hình thành vùng cây nguyên liệu (keo, bồ đề, mỡ, bạch đàn) tại các xã thuộc huyện Yên Bình, Trấn Yên và các xã vùng ngoài huyện Văn Chấn; đặc biệt là cây quế đặc sản tại các huyện Văn Yên, Văn Chấn, Trấn Yên; vùng tre măng Bát độ tại các xã Kiên Thành, Y Can, Hồng Ca... huyện Trấn Yên.

Một vườn quế giống tại xã Báo Đáp, huyện Trấn Yên.

Tiềm năng về kinh tế lâm nghiệp đã được phát huy, nghề rừng đã hình thành, giúp người nông dân có việc làm và thu nhập, nhiều hộ trở nên giàu có. Tuy nhiên, thực tiễn đang có những dấu hiệu cho thấy kinh tế lâm nghiệp, chương trình trồng rừng thiếu bền vững hoặc tiềm ẩn nguy cơ rủi ro... rất cần được các chuyên gia kinh tế, các ngành chức năng nghiên cứu, xem xét, đưa ra những giải pháp phù hợp.

Đầu tiên là cây quế - giống cây đặc sản mang lại giá trị kinh tế cao. Quế không chỉ cho vỏ mà thân quế, cành nhỏ, lá cũng được tận thu. Một gia đình có nương quế vài ba héc-ta, từ 3 đến 4 năm tuổi là có thể chặt tỉa thưa, thu cành, lá, chế biến quế bào, quế kèn... 

Do mang lại hiệu quả kinh tế cao nên phong trào trồng quế phát triển ồ ạt, diện tích tăng nhanh chóng. Nhiều địa phương quế đã phủ kín khắp núi rừng. Thấy được lợi ích của cây quế, rất nhiều địa phương như Lạng Sơn, Lào Cai, Lai Châu, Thanh Hóa, Nghệ An, Phú Thọ... cũng đẩy mạnh việc trồng quế, đưa cây quế vào chương trình tái cơ cấu nông lâm nghiệp. 

Việc phát triển ồ ạt như vậy trong khi nhu cầu thị trường đang có dấu hiệu giảm sút đã dẫn tới tình trạng mất cân đối cung cầu. Ngay từ vụ tám năm 2022, giá quế đã có dấu hiệu giảm mạnh. Bước vào vụ ba năm 2023, thị trường quế gần như tê liệt. 

Tại thời điểm này, giá quế kèn đã giảm xuống khoảng 21.000 - 22.000 đồng/kg nhưng thị trường vẫn kém sôi động. Lượng quế tồn kho còn rất lớn; giá tinh dầu cũng tụt thê thảm, thị trường tinh dầu quế vẫn chưa khơi thông. Vì vậy, tạm dừng phát triển diện tích quế, tập trung chăm sóc rừng quế nhằm tăng năng suất, sản lượng, đặc biệt là canh tác quế hữu cơ, song song với đó là tìm kiếm thị trường; khuyến khích chế biến sâu các sản phẩm từ quế là việc cần làm ngay.

Thực trạng rừng nguyên liệu cũng còn những vấn đề cần bàn khi mà đối tượng cây trồng chủ yếu vẫn là keo lai. Tại các địa phương phát triển mạnh nghề rừng, nhiều nương đồi trồng những giống đã thoái hóa, trồng và chăm sóc không đúng kỹ thuật, biểu hiện rõ nhất là cây cong keo, phân cành sớm, năng suất và chất lượng gỗ khá thấp. Đặc biệt, người dân khai thác quá sớm (chủ yếu từ 5 đến 6 năm tuổi) mà chưa chú trọng đến việc trồng rừng gỗ lớn, chu vi thân cây từ 100 - 120 cm trở lên. 

Trong quá trình thực hiện bài viết này, chúng tôi được chứng kiến những câu chuyện làm ăn rất đáng suy nghĩ như: "Người ta ồ ạt trồng quế, trồng keo, chúng tôi trồng bồ đề. Giờ gỗ bồ đề to, đẹp, giá trên 3 triệu đồng/m3 mà không có để bán cho các xưởng chế biến đũa xuất khẩu”; "Khi người ta phá bỏ rừng nứa đi để trồng cây lấy gỗ, thì tôi giữ lại rừng nứa của gia đình mình. Vụ măng năm nay, giá măng đã lên tới 45.000 - 50.000 đồng/kg, có lẽ chẳng có mặt hàng nông sản thông thường nào giá cao đến vậy. Riêng nứa măng khô loại ngon giá đã vượt 500 nghìn đồng/kg”. 

"Phải tập trung phát triển vùng nguyên liệu quy mô lớn nhằm tạo ra lượng hàng hóa lớn và xây dựng được thương hiệu. Đó là chủ trương đúng nhưng "Không nên bỏ toàn bộ số trứng vào một giỏ” luôn là kinh nghiệm, là bài học lớn trong làm ăn kinh tế. Trồng rừng cũng vậy”.

Mong rằng, các cấp, các ngành, đặc biệt là ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn có những giải pháp phù hợp, tham mưu với tỉnh xây dựng và triển khai các chương trình kinh tế, trong đó có chương trình phát triển kinh tế lâm nghiệp một cách bền vững.